__________________________________________________________________________________________________________
Krótka historia o pochodzeniu nazwisk Radzimski and Radziemski
Autorzy: Zbigniew Radzimski i Leon Radziemski
I. Abstrakt
Dokumenty historyczne pozwalają ustalić pochodzenie nazwiska Radzimski z generałem Wielkopolski, Maćko Borkowicem herbu Napiwoń, który mieszkał w Polsce w XIV wieku. Jeśli jednak historia Maćka jest dość dokładnie opisana, to ustalenie jakiekolwiek związku jego przodków z obecnie żyjącymi osobami posługującymi się tym samym lub podobnymi, jak np. Radziemski, nazwiskami jest bardzo skomplikowana. W krótkiej historii którą to przestawiamy, próbujemy udokumentować wszelkie dostępne szczegóły, jak na przykład miejsca które Maćko i jego rodzina mogły dziedziczyć. Również chcemy zaznajomić potencjalnych czytelników naszymi staraniami budowy drzew genealogicznych szeregu rodzin z okolic, które powiązane są z terenami dziedziczonymi przez rodzinę Maćka. Drzewa te pozwalają prześledzić potomkow tych rodzin do lat 1750-1760. Dla uproszczenia bedziemy używali w naszej historii nazwisko Radzimski. Należy jednak podkreślić że na przestrzeni lat, dokumenty osób z tym nazwiskiem wskazują jak często było ono rejestrowane w rożnej postaci, np. Radziemek, Radzimiński czy Radziemski.
II. Wczesna historia Polski
Najwcześniejsze zapiski dotyczące nazwiska Radzimski pochodzą z czasów XIV i XV wieku. Są to czasy królowania Władysława Łokietka, który został koronowany na króla Polski w dniu 20 stycznia 1320 r. Władysława Łokietek wytrwale dążył do celu swojego życia – zjednoczenia Polski. Gdyby nie jego uparte i konsekwentne działania, Polska mogłaby stać się częścią składową monarchii Luksemburgów albo uległaby trwałemu podziałowi. To za jego niespokojnego panowania Polska po raz pierwszy poważnie starła się z Krzyżakami i nawiązała zaskakujący sojusz z Litwą. Wybierając Kraków jako miejsce swojej koronacji, król ten stworzył precedens i utrwalił pozycję Polski jako królestwa. Podczas jego panowania rozpoczęła się akcja wewnętrznej unifikacji państwa, zaczęto organizować ogólnopolską kancelarię i administrację oraz skarbowość. Akcję tę z powodzeniem kontynuował jego syn i następca – Kazimierz III Wielki (1333-1370). Kazimierz III Wielki unormował stosunki z Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1335 udało mu się uzyskać od czeskiego króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu. Na mocy pokoju kaliskiego z 1343 odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i ziemię dobrzyńską, w zamian zrzekając się tymczasowo praw do Pomorza Gdańskiego. W polityce wewnętrznej doprowadził do rozbudowy systemu obrony państwa oraz rozwoju miast. W roku 1364 ufundował Akademię Krakowską. Czterokrotnie żonaty, nie pozostawił legalnego następcy. Był ostatnim monarcha z dynastii Piastów na tronie polskim.
To właśnie podczas panowania tych dwóch królów (Władysława Łokietka i Kazimierza III Wielkiego) słyszymy o Maćku Borkowicu herbu Napiwoń i jego zasługach, które były hojnie nagrodzone tytułami i posiadłościami, jak również i druzgocącego wyroku śmierci wydanego przez króla Kazimierza. Mowa o tym będzie w dalszej części tej historii.
III. Pochodzenie polskich nazwisk
Najpopularniejsze nazwiska w Polsce to te, które kończą się na -ski lub -cki. Przykładami mogą tu być Kowalski (131940), Wiśniewski (104418), Orzechowski (15656), Szymański (84527), Wróblewski (36435) czy Czarnecki (32525). W nawiasach podano liczby obywateli polskich o tych nazwiskach żyjących w Polsce zgodnie ze spisem z roku 1993. Informacje ta uzyskano z portalu moikreni.pl.
Tego typu nazwiska pojawiają się w historii Polski w XIV wieku, zyskując większą popularność w połowie XV wieku. W tym czasie, nazwiska odnosiły się najczęściej do nazw miejscowości, które były w posiadaniu danych osób. Należy tu podkreślić fakt że w pierwszej fazie powstawania nazwisk, nie były one zawsze dziedziczone. Dlatego też, szczególnie wśród ludzi szlachetnych, bracia mogli przyjąć różne nazwiska, ponieważ odziedziczyli oni różne wsie i miasteczka po rodzicach. Miejscowości mogły zmieniać właścicieli w związku ze ich sprzedażą, wymiana czy nawet utratą w hazardzie. Dlatego też nowi właściciele przyjmując nazwisko od danej miejscowości nie musieli być spokrewnieni z innymi o tym samym nazwisku.
W naszej historii mamy przykład potomstwa General Macka, które odziedziczyło wiele miejscowości w Wielkopolsce i od tych przyjęło szereg różnych nazwisk, na przykład Maciej przyjął nazwisko Radzimski od odziedziczonej miejscowości Radzim. Jego bracia natomiast przyjęli nazwiska Włoszakowski od Włoszakowic czy Gostyński od Gostynia. To co jednak ich wszystkich wiązało to odziedziczony po ojcu herb Napiwoń.
IV. Maćko Borkowic
Życie Maćka Borkowica, Generała Wielkopolski jest stosunkowo dobrze udokumentowane w historii Polski. Pierwsze doniesienia odwołują się do pism Jana Długosza żyjącego w latach 1415-1480. Ostatnie badania historyczne wskazują, że rodzina Maćka jest związana z bardzo starą i zamożną rodziną Borek z Pomorza. To właśnie z tej rodziny Wojsław Borek Borkowic, herbu Napiwoń, był pierwszym który osiedlił się w Wielkopolsce w Sierakowie niedaleko Kościana. Jego potomkowie wkrótce stali się bardzo wpływowymi w tym regionie. Syn Wojsława, Borek, znany od 1279 roku, miał trzech synów: Przybysław który został Wojewodą Poznańskim i Starostą Wielkopolskim, Andrzeja, Kasztelana Kaliskiego, i Wojsława z Gryżyny, sędziego w Poznaniu.
Po wygaśnięciu rodu Piastów, w czasach gdy o władze zabiegał Władysław Łokietek, Przybysław Borkowic nie od razu stanął po jego stronie. Nastąpiło to dopiero po 1319 kiedy to Przybysław zaczął pomagać królowi Łokietkowi w jego zmaganiach z Krzyżakami, którzy zajmowali północno-wschodniej części Polski, a także z Czechami, którzy domagali się praw terytorialnych do Południowej część Polski (obecny Dolny Śląsk). Do ciekawej sytuacji doszło w połowie 1320 roku, gdy Krzyżacy zgodnie z umowa z królem Czech Luksemburczykiem mieli się spotkać koło Kalisza aby zdobyć wspólnie to miasto. Niestety wojska czeskie nie zdołały dotrzeć do umówionego miejsca. W „Herbarze Polski” Kaspra Niesieckiego z roku 1841 znajdujemy taką opowieść: „Gdy zaś wkrótce Szląsk od Władysława Łokietka odpadł, a do Króla Czeskiego Jana przywiązał się, także tez Jan, pod pretekstem jakiegoś prawa, Wschowską ziemię z wojskiem najechał, chcąc ją sobie podbić, Borek zebrawszy co mógł do boju ludzi zdolnych, Czechów złamał, Wschowską ziemię i powiat Kościański, z rąk ich oswobodził, co mu Król odwdzięczając, miasto Gostyń z czterdziestą wioskami, i Włoszakowice w ziemi Wschowskiej i z przyległościami , wiecznym mu prawem puścił i jego potomkom. Tegoż to Fryczka syn albo wnuk był, Maciej Borkowicz, wojewoda Poznański , o którym mówiło się pod herbem Napiwon.” Skróconą wersję tego zdarzenia podaje Tomasz Święcki w „Historycznych pamiątkach znamienitych rodzin i osób” z roku 1859: „Fryczko, Borek, generał Wielkopolski, gdy Szlęsk za Władysława Łokietka od Polski do Czech oderwał się i Jan król Czeski najechał ziemię Wschowską, Borek zabrawszy ludzi z Kościańskiego powiatu i Wschowskij ziemi, Czechów wyparł, za co od Władysława Łokietka wziął w nadaniu miasto Gostyń z 40 wsiami.”
Analiza dat i miejsc związanych z Przybysławem wskazuje że to właśnie on jest wymieniony jako General Fryczko Borek. Przybysław zmarł 4 sierpnia 1328 roku, pozostawiając dwóch synów Maćka i Borka z Grodziska, obydwu herbu Napiwoń. Maćko Borkowic odegrał bardzo ważna rolę polityczną i wojskową w historii Polski. W r. 1341 otrzymał urząd kasztelana Łędzkiego, należał do bliskich zaufanych króla, Kazimierza III Wielkiego, latem 1341 r. towarzyszył mu do Pragi, świadkował 13 VII t. r., jako jeden z czterech Polaków, na akcie przymierza Kazimierza Wielkiego z Janem i Karolem Luksemburskimi. W dwa lata później w wąskiej grupie wielkopolskich możnych poręczył w lipcu 1343 ze strony polskiej warunki świeżo zawartego w Kaliszu pokoju z Krzyżakami. Pomiędzy 1343 a 1346 r. Macko został Wojewodą Poznańskim. W r. 1347 otrzymał poznański urząd Starosty. Niestety losy potoczyły się niezbyt dobrze dla Maćka. Wspólnie z innymi wielmożnymi Wielkopolski zawiązana została w Poznaniu w roku 1352 konfederacja, w której uczestnicy ślubujących sobie miłość i pomoc wzajemną szczególnie przeciw samowoli przedstawicieli władzy wykonawczej; akt konfederacji zastrzegał, że nie jest ona skierowana przeciw królowi. Związek przeszedł do historii pod nazwą konfederacji Maćka Borkowica. Sprawy potoczyły się dość tragicznie w Wielkopolsce co zmusiło Maćka do jego wygnania z Polski. W marcu 1357 roku pojawia się znowu przy królu w Krakowie, a w styczniu 1358 towarzyszy mu w objeździe Wielkopolski a w 16 lutego złożył Kazimierzowi w Sieradzu przysięgę wierności, która miała zamknąć okresu konfliktów. Niedługo potem z nie znanych powodów (prawdopodobnie za uczestnictwo w rozbojach na pograniczu Wielkopolski) Maćko został przez króla uwięziony i zamknięty w lochach zamku w Olsztynie koło Częstochowy, gdzie zmarł śmiercią głodową. Maćko pozostawił po sobie trzech synów: Macieja, Stanisława i Marcina.
W literaturze pięknej spotykamy Maćka w powieści J. I. Kraszewskiego „Król chłopów” w dramacie dramatu W. Rapackiego „Maćko Borkowic” i powieści Adama Krechowieckiego „Szary wilk” . Jan Matejko poświęcił mu obraz „Maćko Borkowic, wojewoda poznański, wtrącony do lochu w zamku olsztyńskim
śmierć głodową”.
V. Pochodzenie nazwiska Radzimski i herbu Napiwoń
Jak wspomniano wcześniej, zarówno Przybysław jak i jego syn Maćko pomogli królom Władysławowi Łokietkowi i Kazimierzowi Wielkiemu w walkach o scalenie ziem polskich. Za pomoc tą zostali wynagrodzeni wieloma posiadłościami o których wspominają dokumenty historyczne.
Na przykład w „Herbarzu Polskim” Kaspra Niesieckiego czytamy że "rodzina Przybysława otrzymała od króla Łokietka miasto Koźmin z 15 sąsiednimi wsiach jako nagrodę za zdobycie od Księcia Głogowskiego w 1324 zamków w Zbąszynie, Kopanicy i Przyprostyni". Podobną historię można znaleźć w pamiętnikach Tomasza Święckiego.
W każdym z wymienionych dokumentów można znaleźć wzmiankę o Radzimiu, jako jednej z darowanych wsi i pochodzeniu nazwiska Radzimski. Najbardziej dokladnie opisuje to Niesiecki.
Podobną historię można znaleźć w "Herbarzu Szlachty Polskiej” Seweryna Uruskiego z 1904 roku:
Biorąc pod uwagę zebrane wiadomości można z całą pewnością stwierdzić, że pierwsze dokumenty dotyczące powstania nazwiska Radzimski pod koniec XIV wieku łącza się z posiadłościami otrzymanymi przez rodzinę Borkow od Króla Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Poniżej przedstawiamy listę z mapą tych posiadłości, które do tej pory udało nam się zidentyfikować.
• Sierakowo: najbardziej prawdopodobne miejsce urodzenia Maćka, jego ojciec Przybysław Borkowic pochodził Sierakowo niedaleko Kościana.
• Gostyń, Pleszew, Raszków, Potarzycy, Włoszakowice, Radzim: miejscowości przyznane Przybysławowi przez króla Władysława I Łokietka w 1331 roku.
• Golina, Koźmin, Kobierno: miejsca przyznane Maćkowi w 1338 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. Koźmin faktycznie podarowany wcześniej Przybysławo, ale Kazimierz Wielki potwierdził prawo własności rodzinie w Borek w tym roku.
Najbardziej znaną i uznaną przez historyków wersja herbu Napiwon jest ta z wilkiem na głowie jelenia (na rysumku book). Sama nazwa ma dość ciekawą historię.
Na przykład w „Gawędach o literaturze i sztuce” J. Kraszewskiego z roku 1837 można znaleźć nastepujacy przekaz:
Inną podobną wersję podaje wspomniany wcześniej Niesiecki powołując się na „Herby Rycerstwa Polskiego” zebrane przez Bartosza Paprockiego i wydane roku 1584:
VI. Gdzie jest Radzim?
Szukając Radzimia, o którym wspominają wyżej wymienione herbarze, należało by się skupić na terenach położonych w Wielkopolsce pomiędzy Włoszakowicami na zachodzie i Pleszewem na Wschodzie oraz Raszkowem na południu i Grodziskiem na północy. Na tym znajdujemy według Słownika Geograficznego 9 miejscowości o nazwie Radzim lub do niej podobnej, takich jak na przykład Radzimie, Radzimia, Radzimin lub Radzynia. Jeśli zawęzimy ten rejon tylko do miejscowości dziedziczonych przez Marcina wtedy mamy do czynienia z trzema miejscowościami: Radzim w pobliżu Pleszewa, Radzimia kolo Rychwała i Radzyń koło Rdutowa. To właśnie w tym regionie mamy obecnie najwięcej żyjących Radzimskich. Niestety, nie ma wystarczająco dokładnych dokumentów aby zidentyfikować ten wlasciwy Radzim należący do Marcina.
VII. Radzimscy i Radziemscy w obecnej Polsce.
Według strony internetowej "Moi krewni", w Polsce zyje obecnie 1054 osób z nazwiskiem Radzimski lub Radzimska i 340 osób z nazwiskiem Radziemski i Radziemska. Ponadto jest również 823 osób noszący nazwiska: Radziński lub Radzińska i 419 osób z nazwiskami Radzimiński lub Radzimińska. Najwięcej osób o nazwiskach Radzimski(a) oraz Radziemski(a) mieszka w powiecie Konin (152 osoby), następny jest powiat Turek (100 osób) i powiat Radziejów (69 osób). Nie jest to zatem przypadkiem że to właśnie z tego regionu pochodzą potomkowie Maćka Borkowica, w tym Marcin który według dostępnych dokumentów historycznych, był pierwszym który przyjął nazwisko Radzimski od miejscowości Radzim. Drzewa genealogiczne które do tej pory zostały zbudowane kończą się na połowie XVIII wieku. Można znaleźć bardzo wiele osób z nazwiskiem we wcześniejszym okresie (do XV wieku), niestety nie da się ich rozsądnie połączyć w jeden ciąg.
1. Strona internetowa: Historia Świat: Polska: http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab01
2. Henryk Szumielski - Nazwiska. Stronie internetowej: http://szukajprzodka.pl/n4.php
3. Strona WWW: Zamki Polski: http://www.ruinyizamki.pl/poczet-sobiepanow/borkowic1.htm
4. "Herbarz Polski" Kasper Niesiecki, pod redakcją Jana Bobrowicza (tom VIII), wydanej przez Breitkopf i Baertel w Lipsku, 1841.
5. "Tomasza Święckiego Historyczne pamiątki znamienitych Rodzin i Osób Dawnej Polski" Tom 2, Wydawnictwo Warszawa: Wydawn. Artystyczne i Filmowe, rok 1859
6. "Zbiór hrabia Seweryn Uruski z pomocą Adama Amilkar Kosiński, pod redakcją Aleksandra Włodarskiego. Gebethner i Wolf wydał książkę w Warszawie w 1904 roku (tom XV, strona 141). ":
7. Zbigniew Leszczyc "Almanach Polskiej herbami", wydanej w Poznaniu, Polska 1908
8. Strona WWW: Polski Genealogia: Kolekcja polskiej herb: (http://www.genealogia.okiem.pl/)
9. Strona internetowa: Słownik geograficzny Polski i innych krajów słowiańskich: http://dir.icm.edu.pl/pl/find_in=fulltext&volume_id=1&find_text=radzim&search_volume=all&x=37&y=5
10. WEB pokazując pobytu obywateli polskich przez ich nazwiska:http://www.moikrewni.pl/mapa/
11. Strona internetowa: Genealogia Rodziny Radzimskich: http://drzewo-radzimskich.ugu.pl/index.html